Pabianice

Mocnym filmowym akcentem jest w Pabianicach Stare Miasto, zwłaszcza ulica Kościelna (zachowana zabytkowa zabudowa plus kocie łby na ulicy sprzyjają umieszczaniu tu akcji filmów historycznych). Kościelną widać (razem z ulicą Szewską) w serialu Kariera Nikodema Dyzmy. Przeobraziła się w warszawską Pragę, gdzie mieszkał Nikodem Dyzma (Roman Wilhelmi) zanim rozpoczęła się jego wielka kariera. To po Szewskiej prostytutka Mańka () odprowadza go do dorożki (ta nadjeżdża z Kościelnej, od strony Starego Rynku), Dyzma wręcza jeszcze banknot ulicznej kapeli, a następnie odjeżdża Szewską w stronę Warszawskiej. Kościelna między Bóżniczą a Szewską pojawia się w „Czerwonych cierniach”. Tędy idzie kondukt pogrzebowy robotników poległych w starciach z żołnierzami rosyjskimi (scena walk ulicznych zrealizowana została u zbiegu Piotrkowskiej i placu Wolności w Łodzi). Oba wloty Szewskiej w Kościelną obstawione są mundurowymi, pilnującymi porządku podczas pogrzebu. Kościelna oraz Szewska ponownie przeobraziły się w warszawskie ubogie dzielnice w serialu Polowanie na ćmy. Tędy bandyci przewożą wykupioną z więzienia Yvette (Sonia Mietielica), tędy przechodzą rewolucjoniści. Na Szewskiej przy Kościelnej zatrzymują się wozy wiozące dziewczyny, które mają być wywiezione do argentyńskich domów publicznych. Tu dochodzi do krwawego samosądu przez rozjuszony tłum. Z kolei ul. Skargi, razem z ul. Sobieskiego widać w odcinku „Wiem kim jesteś” serialu Stawka większa niż życie. Fragment realizowanej tu sceny znalazł się nawet w czołówce serialu. Niemcy urządzają łapankę i spędzają przechodniów na pakę ciężarówki. Ten który decyduje się na próbę ucieczki zostaje na miejscu zastrzelony. Świadkiem tej sceny jest Hans Kloss (Stanisław Mikulski) który pomaga bezpiecznie przejść przez ulicę radiotelegrafistce i członkini ruchu oporu, Ireny (Janina Borońska). Niestety widzi to niemiecka lekarka, Marta Becher (Alicja Zommer), która będąc narzeczoną Klossa nabiera podejrzeń co do charakteru tej pomocy. Zakręt przy ul. Skargi i narożna kamienica to plener z „Dziejów grzechu”. Tu na piętrze mieszka Ewa Pobratyńska (Grażyna Długołęcka), przyjmująca klientów jako prostytutka. Widać ją wychodzącą na balkon (w tle widoczna jest wieża kościoła pw. św. Mateusza) i zachęcającą kolejnych klientów do odwiedzin. Jednym z nich okazuje się hrabia Bodzanta (Mieczysław Voit), prowadzący ośrodek pomocy dla „upadłych kobiet”.

W filmach wykorzystywano też ulicę Lipową z przyległościami. Lipową i Grobelną przejeżdża auto „Pierwszego” (Wacław Ulewicz), czyli pierwszego sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Radomiu. Polityk chce się na własne oczy przekonać czy robotnicy w zakładach metalowych pracują, czy rozpoczynają strajk. Swoją drogą mieszkanie „Pierwszego” to blok przy ul. Ostatniej, także w Pabianicach. Na ulicy Lipowej do fabryk zdążali robotnicy w Ziemi obiecanej, w tym samym filmie tu samobójstwo popełanił w powozie hrabia Trawiński (Andrzej Łapicki). Warto dodać że w wersji serialowej „Ziemi obiecanej” widoczna jest także nieodległa ul. Okulickiego – tu hrabia wskakiwał do powozu. Ulicę Lipową widać także w serialu „Polonia Restituta”. Z kolei położoną obok Dobrzynkę i most na niej w ciągu ul. Grobelnej można obejrzeć w filmie „Czarne słońca”. Dawną fabrykę Baruchów pomiędzy Lipową a Dobrzynką wykorzystano w „Czerwonych cierniach”. Tu dochodzi w finale filmu do dramatycznej strzelaniny między Stefanem Wojniczem (Jan Nowicki) a Schneiderem, majstrem z fabryki (Michał Pawlicki). Wejście do fabryki Seydel und Sohn w tym samym filmie to z kolei główna brama dawnej fabryki Kruschego i Endera przy ul. Zamkowej. Również stojący naprzeciwko dawny pałac Enderów (ul. Zamkowa 5) wykorzystywano w filmach: „Jak daleko stąd, jak blisko” Tadeusza Konwickiego, Życie kawalerskie na obczyźnie Andrzeja Barańskiego (w tym filmie pojawia się również park im. Słowackiego z charakterystycznym ceglanym murem), „Komediantce”, czy „Pensji pani Latter”. Teren dawnej cegielni Młodzieniaszek (ul. Bugaj) oraz willa przy ul. Starej 16/18 to z kolei plenery Czterech pancernych i psa. O ile teren po cegielni dziś wygląda zupełnie inaczej, o tyle willa “generalska” (tu Gustlik Jeleń poznaje Honoratę) stoi do dziś.

Ważnym plenerem jest cmentarz ewangelicki, uwieczniony w „Karierze Nikosia Dyzmy”. Wykorzystano wówczas zarówno główną aleję cmentarną, jak i mauzoleum Enderów. To tu pracuje (przed rozpoczęciem wielkiej politycznej kariery) Nikoś Dyzma (Cezary Pazura). Blisko wejścia na cmentarz znajduje się grób Edwarda Vortheila, jednego z pionierów kinematografii, przez ok. 20 lat związanego z Pabianicami. Na tym samym cmentarzu powstawały ujęcia do filmu „Skarga”. Sąsiadujący z cmentarzem ewangelickim cmentarz komunalny wykorzystany został niedawno w serialu „Klangor”. Zdjęcia do „Kariery Nikosia Dyzmy” realizowano także w innych miejscach w Pabianicach: biurowiec filmowej spółki Polski Cukier to w rzeczywistości budynek biurowy Aflofarmu (przy ul. Partyzantów), karawan wężykiem jeździł po ulicy Mariańskiej, a odbiór przez Nikosia zaproszenia na rządowy bankiet miał miejsce w domu przy ul. Jutrzkowickiej. Stojący w centrum miasta dom handlowy Trzy korony wykorzystano w filmie „Pejzaż horyzontalny”, jako miejsce zakupów. Zabytkowy budynek I Liceum Ogólnokształcącego przeobraził się w szkołę w Kielcach w „Syzyfowych pracach”. Z kolei okolice ulic Waryńskiego, Skłodowskiej-Curie i Broniewskiego to plenery trzeciej serii serialu „Belfer” z Maciejem Stuhrem w roli głównej.

Tytuły filmów

• Czterej pancerni i pies, reż. Konrad Nałęcki (1966-1969)
• Stawka większa niż życie, reż. Andrzej Konic, Janusz Morgenstern (1967-1968)
• Jak daleko stąd, jak blisko, reż. Tadeusz Konwicki (1971)
• Ziemia obiecana, reż. Andrzej Wajda (1974)
• Dzieje grzechu, reż. Walerian Borowczyk (1975)
• Czerwone ciernie, reż. Julian Dziedzina (1976)
• Pejzaż horyzontalny, reż. Janusz Kidawa (1978)
• Kariera Nikodema Dyzmy, reż. Jan Rybkowski, Marek Nowicki (1980)
• Krótki dzień pracy, reż. Krzysztof Kieślowski (1981)
• Pensja pani Latter, reż. Stanisław Różewicz (1982)
• Komediantka, reż. Jerzy Sztwiertnia (1986)
• Kawalerskie życie na obczyźnie, reż. Andrzej Barański (1991)
• Skarga, reż. Jerzy Wójcik (1991)
• Czarne słońca, reż. Jerzy Zalewski (1992)
• Syzyfowe prace, reż. Paweł Komorowski (1998)
• Kariera Nikosia Dyzmy, reż. Jacek Bromski (2002)
• Klangor, reż. Łukasz Kośmicki (2021)
• Polowanie na ćmy, reż. Michał Rogalski (2023)
• Belfer, reż. Łukasz Grzegorzek (2023)
• Gra z cieniem, reż. Kinga Dębska (2024)

Informacja krajoznawcza

Pabianice mogą się pochwalić zarówno duża ilością zabytków poprzemysłowych (przede wszystkim fabryki Kruschego i Endera, czy Baruchów, ale także rezydencje fabrykanckie), ale również tych świadczących o wielokulturowości (świątynie różnych wyznań, ale także cmentarze, w tym żydowski i ewangelicki). Można tu znaleźć również ślady świetności miasta z czasów przynależności do Kapituły Krakowskiej - renesansowy dwór obronny (dziś siedziba muzeum), a także kościół św. Mateusza. W ostatnich latach do atrakcji Pabianic dołączyła Pawelana - sala koncertowa w dawnej fabryce, a także Aflopark - ciekawie zakomponowany prywatny teren zielony, udostępniany dla spacerowiczów.